Muzeum im. Anny i Jarosława Iwaszkiewiczów w Stawisku

Podkowa Leśna, niewielkie miasteczko położone w powiecie grodziskim, kryje w sobie prawdziwy skarb polskiej kultury. Muzeum im. Anny i Jarosława Iwaszkiewiczów w Stawisku to miejsce, gdzie czas zdaje się płynąć inaczej. Ta zabytkowa willa otoczona rozległym, 18-hektarowym parkiem, była przez ponad pół wieku domem jednego z najwybitniejszych polskich pisarzy XX wieku i jego żony. Dziś, przekształcona w muzeum, zachowuje niepowtarzalną atmosferę artystycznego salonu, w którym spotykała się elita polskiej kultury. Podczas niedawnej wizyty w Stawisku miałam okazję zanurzyć się w ten fascynujący świat, pełen literatury, muzyki i sztuki. To miejsce, które nie tylko przechowuje pamięć o wybitnym małżeństwie, ale również kontynuuje tradycje kulturalne, które były tak ważne dla dawnych gospodarzy.

Historia Stawiska

Historia Stawiska rozpoczyna się w 1922 roku, kiedy Stanisław Wilhelm Lilpop podarował swojej córce Annie i jej mężowi Jarosławowi Iwaszkiewiczowi rozległy teren w okolicach powstającej właśnie Podkowy Leśnej. Początkowo posiadłość miała powierzchnię około 35 hektarów, choć z czasem została znacznie zmniejszona. Elegancka willa, którą można podziwiać do dziś, powstała w 1928 roku według projektu architekta Stanisława Gądzikiewicza. Co ciekawe, jej budowa zbiegła się w czasie z początkami Podkowy Leśnej, pierwszego w Polsce miasta-ogrodu, inspirowanego koncepcjami angielskiego architekta Ebenetzera Howarda.

Spacerując po salach Stawiska, można niemal fizycznie poczuć historię, która rozgrywała się w tych wnętrzach. W latach 30. XX wieku willa stała się ważnym ośrodkiem życia kulturalnego, miejscem spotkań wybitnych twórców epoki. Bywali tu Jan Lechoń, Antoni Słonimski, Stanisław Baliński, a także Karol Szymanowski, którego łączyła z Iwaszkiewiczem szczególna przyjaźń. To właśnie w Stawisku powstały najlepsze opowiadania Iwaszkiewicza, takie jak „Brzezina” czy „Panny z Wilka”, a także wiersze z tomu „Lato 1932” oraz sztuka „Lato w Nohant”.

Podczas II wojny światowej Stawisko stało się schronieniem dla wielu artystów i intelektualistów. Po upadku Powstania Warszawskiego znaleźli tu azyl między innymi Czesław Miłosz, Krzysztof Kamil Baczyński, Leon Schiller, Pola Gojawiczyńska, Jerzy Waldorff, Stanisław Dygat i Jan Parandowski. W powojennej Polsce Iwaszkiewiczowie kontynuowali tradycję otwartego domu, goszcząc zarówno przedstawicieli świata kultury, jak i polityki.

Po śmierci Jarosława Iwaszkiewicza w 1980 roku, zgodnie z jego testamentem, Stawisko przeszło na własność państwa i zostało przekształcone w muzeum. Od 1999 roku jest jedną z jednostek Powiatu Grodziskiego, stanowiąc największą instytucję kulturalną w regionie.

Architektura i otoczenie

Willa w Stawisku to doskonały przykład stylu dworkowego o silnych nawiązaniach do klasycyzmu. Budynek murowany z cegły, tynkowany, z cokołem i dekoracją elewacji z kamieni polnych, został założony na rzucie litery L. Stojąc przed głównym wejściem, nie sposób nie zauważyć charakterystycznego trójosiowego ryzalitu środkowego, zwieńczonego trójkątnym frontonem z herbem Iwaszkiewicza Trąby w centrum tympanonu.

Ryzalit poprzedza elegancki ganek ze schodami z trzech stron i czterema kolumnami toskańskimi, które wspierają balkon piętra o tralkowej balustradzie. Ciekawym elementem architektury są również owalne okna na parterze, które ujmują po bokach portal drzwiowy o łuku koszowym. Na piętrze zespół trzech okien naśladuje swoim kształtem otwór termalny, co dodaje budynkowi klasycznej elegancji.

Spacerując wokół willi, można zauważyć, że do elewacji tylnej przylega osadzona na wysokiej kamiennej podmurówce drewniana zadaszona weranda, która wspiera taras piętra. Na jej skrajach dostawione są dwa biegi schodów, które prowadzą do ogrodu.

Stawisko otoczone jest rozległym, 18-hektarowym parkiem, który w przeważającej części porośnięty jest lasem. Od północnej bramy przed owalny podjazd przed budynkiem prowadzi malownicza aleja wysadzona świerkami, a bliżej domu lipami. Spacer po parku to prawdziwa przyjemność – cisza, śpiew ptaków i szum drzew tworzą niepowtarzalną atmosferę tego miejsca.

Ekspozycja muzealna

Autentyczne wnętrza

Największą wartością Muzeum w Stawisku jest jego autentyczność. Wnętrze zachowało swój pierwotny charakter zamożnego polskiego domu z okresu międzywojennego. Spacerując po salach muzeum, można odnieść wrażenie, że gospodarze są tylko chwilowo nieobecni. W nienaruszonym stanie znajdują się prawie wszystkie pomieszczenia: gabinet pisarza, biblioteka, sypialnia, pokój gościnny, hol wejściowy i klatka schodowa.

Gabinet Iwaszkiewicza to miejsce szczególne – to tutaj powstały jego najważniejsze dzieła. Masywne biurko, przy którym pracował, liczne książki i osobiste pamiątki tworzą atmosferę skupienia i twórczej pracy. Biblioteka z kolei imponuje bogatym księgozbiorem, który odzwierciedla szerokie zainteresowania gospodarzy.

Salon to przestrzeń, w której odbywały się słynne spotkania artystyczne. Centralnym punktem jest fortepian, na którym grywali wybitni muzycy, w tym sam Karol Szymanowski. Meble, obrazy i inne elementy wyposażenia tworzą spójną całość, pozwalającą poczuć atmosferę przedwojennego salonu artystycznego.

Kolekcja dzieł sztuki

Muzeum w Stawisku posiada cenną kolekcję dzieł sztuki, która obejmuje malarstwo z XIX i XX wieku. Wśród eksponatów można znaleźć prace takich artystów jak Józef Pankiewicz, Tytus Czyżewski czy Eugeniusz Eibisch. Kolekcja ta odzwierciedla gust artystyczny Iwaszkiewiczów i ich zamiłowanie do sztuki.

Szczególnie interesująca jest również kolekcja fotografii, dokumentująca życie rodzinne i towarzyskie Iwaszkiewiczów. Zdjęcia ukazują nie tylko samych gospodarzy, ale również ich licznych gości – wybitnych przedstawicieli polskiej kultury XX wieku.

Archiwum

Jednym z najcenniejszych zasobów Muzeum w Stawisku jest bogate archiwum, które zawiera rękopisy dzieł Jarosława Iwaszkiewicza, jego korespondencję z wybitnymi twórcami epoki, a także liczne dokumenty i pamiątki rodzinne. Archiwum to jest nieocenionym źródłem dla badaczy polskiej literatury i kultury XX wieku.

Podczas wizyty w muzeum można zobaczyć wybrane dokumenty i rękopisy, które są prezentowane w ramach ekspozycji stałej. Pełne archiwum jest udostępniane przede wszystkim badaczom i naukowcom, którzy prowadzą prace nad twórczością Iwaszkiewicza i kulturą jego czasów.

Działalność kulturalna

Muzeum im. Anny i Jarosława Iwaszkiewiczów w Stawisku to nie tylko miejsce przechowywania pamiątek po wybitnym małżeństwie, ale również żywy ośrodek kultury, który kontynuuje tradycje zapoczątkowane przez dawnych gospodarzy. W Stawisku regularnie odbywają się koncerty, spotkania literackie, wystawy i inne wydarzenia kulturalne.

Szczególnie ważnym wydarzeniem w kalendarzu muzeum jest organizowany corocznie w maju Konkurs Recytatorski im. J. Iwaszkiewicza, poprzedzony warsztatami recytatorskimi prowadzonymi przez wybitnych aktorów. Konkurs ten przyciąga młodych miłośników poezji z całego regionu.

Muzeum prowadzi również szeroką działalność edukacyjną, oferując lekcje muzealne dla szkół, które poruszają problematykę historii, literatury, muzyki i sztuk pięknych. To doskonała okazja dla młodych ludzi, aby w inspirującym otoczeniu poznawać polską kulturę i historię.

Podczas mojej wizyty w lutym 2025 roku miałam okazję uczestniczyć w wyjątkowym wydarzeniu – otwarciu wystawy obrazów duetu Ałaszewski & Ałaszewski, połączonym z koncertem jazzowym. Marek Ałaszewski Senior, absolwent Wydziału Malarstwa warszawskiej ASP i lider legendarnej grupy Klan, wraz ze swoim synem zaprezentowali swoje prace malarskie. Koncert jazzowy w wykonaniu Marka Ałaszewskiego (kontrabas) i Roberta Bielaka (skrzypce) stworzył niepowtarzalną atmosferę, idealnie współgrającą z artystycznym charakterem Stawiska.

Informacje praktyczne

Muzeum im. Anny i Jarosława Iwaszkiewiczów w Stawisku znajduje się w Podkowie Leśnej przy ul. Gołębiej 1. Aktualne godziny otwarcia (stan na luty 2025) to: wtorek, środa, czwartek, piątek od 9:00 do 16:00, sobota i niedziela od 10:00 do 16:00. Muzeum jest nieczynne w poniedziałki oraz w święta kościelne i państwowe. Warto pamiętać, że kasy biletowe zamykane są na 30 minut przed zamknięciem ekspozycji, a ostatni zwiedzający wpuszczani są do godziny 15:30.

Ceny biletów wynoszą: 15 zł bilet normalny, 10 zł bilet ulgowy (dla dzieci, młodzieży uczącej się, emerytów i rencistów, osób niepełnosprawnych wraz z opiekunami). Posiadacze Karty Dużej Rodziny mogą skorzystać z 50% zniżki. Za dodatkową opłatą 10 zł można wypożyczyć audioprzewodnik, a za 50 zł zamówić oprowadzanie z przewodnikiem (około 1 godziny). Lekcje muzealne kosztują 15 zł od osoby.

Do muzeum można dojechać samochodem drogą 719 w kierunku Warszawa-Żyrardów. Na terenie parku znajdują się dwa parkingi dostępne dla osób zwiedzających. Muzeum posiada dwie bramy wjazdowe: główną od szosy 719 oraz boczną od ulicy Gołębiej. Dla autokarów zalecana jest brama główna.

Można również skorzystać z Warszawskiej Kolei Dojazdowej (WKD). Najkrótsza trasa prowadzi do stacji Podkowa Leśna Zachodnia, a następnie spacerem ulicą Zachodnią i Gołębią (około 15 minut). Alternatywnie można wysiąść na stacji Podkowa Leśna Główna i podążać wzdłuż torów na zachód niebieskim szlakiem turystycznym (około 25 minut).

Park otaczający muzeum dostępny jest codziennie od godziny 8:00 do zmroku. We wschodniej części parku znajduje się plac zabaw dla dzieci, a w toalecie na poziomie -1 przewijak, co czyni muzeum przyjaznym dla rodzin z małymi dziećmi.

Grupy wycieczkowe przyjmowane są od środy do niedzieli, po wcześniejszym zgłoszeniu telefonicznym (+48-22 758 93 63). Rezerwacji terminu należy dokonać z co najmniej tygodniowym wyprzedzeniem.

Podsumowanie

Muzeum im. Anny i Jarosława Iwaszkiewiczów w Stawisku to miejsce wyjątkowe na kulturalnej mapie Polski. Łączy w sobie funkcję muzeum biograficznego, prezentującego autentyczne wnętrza domu wybitnego pisarza, z rolą żywego ośrodka kultury, kontynuującego tradycje artystycznego salonu. Spacerując po komnatach Stawiska, można niemal fizycznie odczuć obecność dawnych gospodarzy i ich gości – wybitnych przedstawicieli polskiej kultury XX wieku. Otaczający willę park tworzy idealną oprawę dla tego wyjątkowego miejsca, oferując ciszę i spokój sprzyjające kontemplacji i obcowaniu ze sztuką. Muzeum w Stawisku to nie tylko skarbnica pamiątek po Annie i Jarosławie Iwaszkiewiczach, ale również przestrzeń, w której historia spotyka się ze współczesnością, a tradycja z nowoczesnością. To miejsce, które zachowuje pamięć o przeszłości, jednocześnie aktywnie uczestnicząc w kształtowaniu współczesnego życia kulturalnego. Wizyta w Stawisku to podróż w czasie, która pozwala lepiej zrozumieć nie tylko twórczość Jarosława Iwaszkiewicza, ale również bogactwo i złożoność polskiej kultury XX wieku.