Szwedzkie Góry

Pośród malowniczych łąk i pól uprawnych, w południowej części wsi Chlebnia, tuż przy granicy z Grodziskiem Mazowieckim, wznosi się jeden z najcenniejszych zabytków archeologicznych województwa mazowieckiego. „Szwedzkie Góry”, bo tak nazywane jest to wczesnośredniowieczne grodzisko, stanowi fascynujący świadek historii regionu, sięgający swoimi korzeniami XI wieku. Mimo upływu stuleci, wały obronne wciąż wyraźnie wznoszą się ponad otaczający teren, tworząc charakterystyczny kształt przypominający z lotu ptaka ósemkę. To miejsce, gdzie historia ożywa, pozwalając nam przenieść się w czasy, gdy na tych terenach rozwijała się kultura wczesnośredniowiecznych Słowian.

Historia grodziska

Grodzisko „Szwedzkie Góry” (zwane również „Górkami Szwedzkimi”, „Chlebnią” lub „Grodziszczem”) powstało na przełomie XI i XII wieku jako gród pierścieniowaty. Co ciekawe, założono je na terenie wcześniejszej osady otwartej, należącej do ludności kultury łużyckiej, której obecność na tych ziemiach datuje się na V okres epoki brązu (lata 900-650 p.n.e.) lub początek epoki żelaza (650-550 r. p.n.e.).

Historia tego miejsca rozwijała się w dwóch wyraźnych etapach. Początkowo funkcjonowało ono jako typowy gród pierścieniowaty z zabudową wewnętrzną, po której zachowały się ślady obiektów ziemiankowych. Następnie, w XIII wieku, gród został rozbudowany i przekształcony w formę stożkowatą z obszernym, ufortyfikowanym podgrodziem. Dodano wówczas charakterystyczny kopiec (majdan) w centralnej części założenia.

Interesującym faktem jest to, że pierwotnie grodzisko znajdowało się na lewym brzegu rzeki Mrownej, która przepływała po wschodniej stronie osady. Obecnie, po regulacji cieku wodnego, obiekt leży na prawym brzegu rzeki. Do 1502 roku osada nosiła nazwę Grodziszcze, a właśnie od tego grodu swoją nazwę wywodzi dzisiejszy Grodzisk Mazowiecki.

Kres funkcjonowania grodu przyniósł pożar, o czym świadczą zwęglone belki odkryte podczas wykopalisk archeologicznych. Życie społeczności przeniosło się wówczas do podgrodowej osady, która dała początek dzisiejszemu miastu.

Układ i architektura

Grodzisko „Szwedzkie Góry” to obiekt dwuczłonowy o imponujących wymiarach około 100 x 150 metrów. Jego charakterystyczna struktura składa się z dwóch głównych elementów: zewnętrznej linii wałów na planie ósemki oraz centralnego gródka wewnętrznego.

Wały zewnętrzne wznoszą się na wysokość 1,5-2,5 metra i mają szerokość u podstawy około 9 metrów. W centrum wschodniego, większego pierścienia wałów, znajduje się stożkowate wzniesienie o wysokości ponad 3,5 metra, stanowiące pozostałość po głównym grodzie.

Całość fortalicjum była dodatkowo chroniona fosami wypełnionymi wodą z przepływającej nieopodal rzeczki Mrownej. Taki system obronny był typowy dla średniowiecznych grodów słowiańskich i zapewniał skuteczną ochronę przed najeźdźcami.

Badania archeologiczne wykazały, że wzniesienia powstały przy użyciu piasku z próchnicą i żwirem, bez zastosowania konstrukcji drewnianych. Jest to interesujący szczegół techniczny, świadczący o umiejętnościach inżynieryjnych ówczesnych budowniczych.

Badania archeologiczne

Grodzisko w Chlebni znane jest archeologom od co najmniej stu lat, choć pierwsze udokumentowane odkrycie miało miejsce prawdopodobnie w latach 20. XX wieku. Pierwsze badania weryfikacyjne przeprowadzono w 1950 roku, a w latach 1967-1970 wykopaliska na terenie obiektu prowadziła Zofia Wartołowska.

W 1985 roku grodzisko i towarzyszące mu osady zarejestrowano w trakcie badań powierzchniowych Archeologicznego Zdjęcia Polski. Ostatnie badania na terenie obiektu i sąsiadujących z nim osad prowadzono w latach 90. XX wieku.

Warto podkreślić, że grodzisko stanowi część większego kompleksu osadniczego. W jego sąsiedztwie znajdują się trzy kolejne stanowiska archeologiczne, będące pozostałościami po osadach z tego samego okresu. Jedna z nich położona jest około 60 metrów na wschód, a druga około 200 metrów na północny-wschód od głównego grodziska. Osada położona bliżej grodu datowana jest na VII-VIII i XI-XIII wiek, zaś dalsza na XII-XIII wiek.

Rewitalizacja i obecny stan

Przez wiele lat po II wojnie światowej grodzisko „Szwedzkie Góry” było zaniedbane i niszczało. Sytuacja zmieniła się w 2015 roku, gdy z inicjatywy pracowników galerii etnograficznej Willa Radogoszcz przeprowadzono kompleksową rewitalizację obiektu. Uprzątnięto zaniedbane otoczenie, usunięto nieestetyczne zapory metalowe oraz wtórne głazy narzutowe, które przekłamywały historyczny obraz obiektu, a w ich miejsce umieszczono neutralne dla otoczenia kłody drewniane.

Kolejnym etapem było przygotowanie ścieżki dydaktycznej z pulpitami edukacyjnymi. Bogato ilustrowane plansze ukazują przedmioty codziennego użytku odnalezione na terenie zespołu grodowego, rekonstrukcje ówczesnych fortyfikacji i słowiańskich domostw. Zwiedzający mogą zapoznać się z historią badań archeologicznych, ich rezultatami oraz z interpretacją funkcji grodziska.

Obecnie teren grodziska jest uporządkowany i wyposażony w elementy małej architektury, takie jak kosze na śmieci, tablice informacyjne i ławki. Od 2015 roku na „Szwedzkich Górach” odbywają się festyny archeologiczne organizowane przez władze Grodziska Mazowieckiego.

Atrakcje dla zwiedzających

Grodzisko „Szwedzkie Góry” stanowi niezwykłą atrakcję turystyczną, uważaną za najcenniejszy zabytek archeologiczny województwa mazowieckiego. Zachowało się w świetnym stanie i jest doskonale czytelne, co pozwala zwiedzającym na wyraźne zobaczenie dawnego układu grodu.

Spacerując po ścieżce dydaktycznej, można dowiedzieć się, czym jest zabytek archeologiczny, jak należy go traktować, poznać historię badań archeologicznych oraz ich rezultaty. Plansze edukacyjne zostały zilustrowane przez Tomasza Tworka – rysownika i ilustratora, dzięki czemu ich przekaz jest jasny i bardzo atrakcyjny.

Willa Radogoszcz organizuje spacery historyczne po Chlebni oraz związane z grodziskiem lekcje i warsztaty dla dzieci, których celem jest popularyzacja lokalnego dziedzictwa historycznego i kulturowego.

Informacje praktyczne dla zwiedzających

Dojazd: Na teren zabytku najwygodniej dostać się od strony Grodziska Mazowieckiego. W tym celu należy podążać ulicą Chlewińską, która zaprowadzi nas przez łąki do celu. Grodzisko położone jest w bezpośrednim sąsiedztwie Grodziska Mazowieckiego, na nieużytkach pośród pól uprawnych, w terenie niezabudowanym.

Godziny otwarcia: Obiekt jest dostępny przez cały rok, o każdej porze dnia, jako teren otwarty.

Bilety: Wstęp na teren grodziska jest bezpłatny.

Dodatkowe atrakcje: W roku szkolnym z bezpłatnych lekcji regionalnych mogą korzystać wszyscy chętni. Szczegółowe informacje dostępne są na stronie internetowej Willi Radogoszcz.

Okoliczne atrakcje

Będąc w okolicy „Szwedzkich Gór”, warto również odwiedzić inne atrakcje turystyczne Grodziska Mazowieckiego i okolic. Na szczególną uwagę zasługuje Park Skarbków przy ul. 3 Maja, założony w XVIII wieku przez rodzinę Mokronoskich, ale ostateczny kształt nadali mu Skarbkowie. Oś parku stanowi niewielka rzeka Rokicianka, a wśród drzew znajdują się sędziwe dęby będące pomnikami przyrody oraz cypryśnik błotny.

Ciekawym miejscem są również Stawy Goliana położone pomiędzy ulicami Marii Skłodowskiej-Curie, Stawową i Henryka Sienkiewicza. Powstały one w XIX wieku w wyniku spiętrzenia rzeki Rokicianki i składają się z dwóch zbiorników o łącznej powierzchni ponad 2 ha. Stawy rozdziela wyspa z groblami, a brzegami biegną ścieżki spacerowe.

Dla osób preferujących aktywny wypoczynek polecam tereny sportowo-rekreacyjne Stawy Walczewskiego, gdzie znajduje się kąpielisko oraz wypożyczalnia sprzętu wodnego. Szerokie alejki otaczające obydwa stawy wyposażone są w liczne ławki, a w ich okolicach znajdują się trzy duże altanki z grillami, z których można korzystać bezpłatnie.

Warto również zobaczyć zabytkowy Dworzec PKP w Grodzisku Mazowieckim, będący świadectwem rozwoju kolei na tych terenach.

Podsumowanie

Grodzisko „Szwedzkie Góry” w Chlebni to wyjątkowe miejsce, gdzie historia spotyka się z przyrodą, tworząc niezapomniane doświadczenie dla każdego miłośnika przeszłości. Ten doskonale zachowany zabytek archeologiczny pozwala nam zajrzeć w odległe czasy wczesnośredniowiecznych Słowian, którzy tworzyli tu swoją kulturę i codzienne życie. Dzięki przeprowadzonej rewitalizacji i utworzeniu ścieżki edukacyjnej, możemy dziś w przystępny sposób poznać historię tego miejsca i zrozumieć jego znaczenie dla rozwoju całego regionu.

Spacerując po wałach grodziska, wśród szumiących traw i z widokiem na rozległe łąki, łatwo można sobie wyobrazić, jak wyglądało życie w tym miejscu przed niemal tysiącem lat. To właśnie takie miejsca jak „Szwedzkie Góry” pozwalają nam zachować łączność z naszymi korzeniami i lepiej zrozumieć, skąd pochodzimy. Niezależnie od tego, czy jesteś pasjonatem historii, archeologiem-amatorem, czy po prostu szukasz ciekawego miejsca na weekendową wycieczkę, grodzisko w Chlebni z pewnością dostarczy ci niezapomnianych wrażeń i cennej wiedzy o przeszłości Mazowsza.