Willa „Radogoszcz”

Willa „Radogoszcz” to jeden z najcenniejszych zabytków Grodziska Mazowieckiego, który swoją egzotyczną architekturą wyróżnia się na tle nowoczesnej zabudowy miasta. Ten urokliwy obiekt, zbudowany pod koniec XIX wieku, stanowi prawdziwą perłę architektoniczną regionu. Usytuowana w centrum miasta, otoczona blokowiskiem, willa jest oazą historii i kultury, która przenosi odwiedzających w czasy świetności letniskowego charakteru Grodziska. Obecnie obiekt pełni funkcje kulturalne, będąc ważnym punktem na mapie turystycznej Mazowsza.

Historia willi

Willa „Radogoszcz” została wybudowana w 1889 roku na zlecenie Zacharija Putiato, carskiego urzędnika pełniącego funkcję naczelnika powiatu sochaczewskiego. Pierwotnie obiekt miał służyć jako letnia rezydencja dla dygnitarza. Według lokalnej legendy, Putiato zapragnął, aby jego wypoczynkowy dom przypominał mu rodzinne strony na Krymie, co wyjaśnia egzotyczny charakter budowli. Niektórzy historycy sztuki uważają, że „Radogoszcz” stanowi jedyny w Polsce przykład tzw. willi liwadiańskiej, której nazwa pochodzi od miejscowości Liwadia na Krymie. Inni badacze przypisują jej cechy willi palladiańskiej, charakterystyczne dla architektury rezydencjonalnej XVIII i XIX wieku.

Po 1914 roku willa została zakupiona przez warszawskich aptekarzy – Rozalię i Pawła Helcmanów. W okresie międzywojennym budynek często zmieniał właścicieli, którzy nadawali mu różne nazwy. Według zachowanych źródeł, jednym z mieszkańców willi miał być miejscowy rabin, a także Bolesław Saltz, ówczesny burmistrz miasta.

Powojenne losy

Po II wojnie światowej w willi swoją siedzibę miało Stowarzyszenie Miłośników Sztuki, powołane przez artystów osiadłych w Grodzisku i okolicach. W ramach działalności kulturalnej stowarzyszenia prowadzono szereg sekcji związanych z różnymi formami kształcenia artystycznego. W tym okresie willa służyła również jako miejsce spotkań różnych środowisk i organizacji działających w mieście.

W latach 1947-1973 mieściła się tu Szkoła Umuzykalniająca im. Stanisława Moniuszki, przekształcona później w Ognisko Muzyczne, a następnie w Szkołę Muzyczną I stopnia. Z willą związana jest postać kompozytora, dyrygenta i pedagoga Feliksa Dzierżanowskiego, którego zasługi dla miasta upamiętnia tablica pamiątkowa umieszczona przed wejściem na teren obiektu.

W latach 1972-1994 w willi znajdował się punkt naprawy sprzętu AGD. Niestety, w tym czasie budynek został poważnie zdewastowany – zamurowano drzwi na tarasie, zburzono jeden z pieców, pomieszczenia podzielono ściankami działowymi, a w ścianach umieszczono liczne gniazdka elektryczne. Zmieniono także układ schodów, zlikwidowano murowane tralki, a pod tarasem wykuto garaż.

Zniszczeniu uległo również otoczenie willi. W latach 70. XX wieku wokół obiektu powstało blokowisko, nazywane grodziskim Manhattanem, które szczelnie otoczyło zabytkowy budynek. Staw z wyspą został zasypany, a na jego miejscu zlokalizowano sklep z artykułami ogrodniczymi.

Architektura i otoczenie

Willa „Radogoszcz” to parterowy budynek z niskim podpiwniczeniem, posadowiony na kamieniach polnych. Jej architektura wyróżnia się egzotycznym charakterem, nawiązującym do stylu budowli wypoczynkowych z Krymu. Budynek posiada obszerny taras z kolumnami stylizowanymi na antyczne, zaopatrzony w dwutraktowe schody wiodące do ogrodu.

Wnętrza willi zostały uzupełnione o bogato zdobione kaflowe piece, które pozwalały na całoroczne użytkowanie obiektu. Wewnątrz znajduje się szereg przestronnych pokoi umieszczonych w amfiladzie, a także kuchnia i pomieszczenia gospodarcze usytuowane w piwnicy.

Pierwotnie w otoczeniu willi rosły krzewy ozdobne i drzewa owocowe, a także znajdował się sztuczny staw z wysepką na środku. Nieco dalej rozciągał się park z pięknym starodrzewem, w którym można było znaleźć relikty pierwotnej puszczy porastającej niegdyś okolice Grodziska.

Współczesne funkcje

W 1994 roku miasto odzyskało willę i przekazało ją na działalność kulturalną. W latach 1994-2010 mieściła się tu filia Ośrodka Kultury Gminy Grodzisk Mazowiecki – Centrum Edukacyjno-Kulturalne „Radogoszcz”. W 1995 roku w willi znalazły się zbiory przeniesione z dawnego Muzeum Regionalnego PTTK, stanowiące początek stałej ekspozycji dokumentującej dzieje miasta i regionu.

W latach 2010-2012 budynek przeszedł generalny remont i 11 listopada 2012 roku został udostępniony mieszkańcom jako Willa Radogoszcz – Galeria Etnograficzna. Od 2018 roku we wnętrzach willi odbywają się zajęcia dla młodzieży w ramach projektu Galeria Młodych, a od 2019 roku działa tam Kino Wolność, należące do sieci kin studyjnych i lokalnych.

Aktualna rewitalizacja

We wrześniu 2024 roku gmina Grodzisk Mazowiecki podpisała umowę na kolejną rewitalizację zabytkowej willi Radogoszcz. Zakres prac obejmuje zabezpieczenie i wzmocnienie konstrukcji budynku, wykonanie hydroizolacji fundamentów, dostawę i montaż nowej windy dla osób niepełnosprawnych oraz wykonanie lady recepcyjnej w stylu eklektycznym, nawiązującym do charakteru zabytkowego obiektu. Wykonawcą jest firma Revita ART. Sp. z o.o. z siedzibą w Warszawie, a koszt inwestycji wynosi blisko 590 tysięcy złotych, z czego 500 tysięcy złotych stanowi dofinansowanie ze środków Rządowego Funduszu Polski Ład. Planowany termin zakończenia inwestycji to październik 2025 roku.

Informacje dla odwiedzających

Adres: ul. Henryka Sienkiewicza 31, Grodzisk Mazowiecki

Willa Radogoszcz jest filią Ośrodka Kultury Gminy Grodzisk Mazowiecki. Obecnie w obiekcie funkcjonuje Galeria Etnograficzna oraz Kino Wolność.

Uwaga: Ze względu na trwające prace rewitalizacyjne, które mają zakończyć się w październiku 2025 roku, dostępność obiektu może być ograniczona. Przed wizytą warto skontaktować się z Ośrodkiem Kultury Gminy Grodzisk Mazowiecki.

Parking: Mieszkańcy okolicznych bloków zwracają uwagę na ograniczoną liczbę miejsc parkingowych. Zaleca się pozostawienie samochodu pod Centrum Kultury, które znajduje się w niedalekiej odległości od willi.

Willa jako obiekt zabytkowy

Willa „Radogoszcz” jest najstarszym zabytkiem w powiecie grodziskim, wpisanym do rejestru zabytków pod numerem 1030/454/62 z dnia 23 marca 1962 roku. Jej unikalna architektura i bogata historia sprawiają, że stanowi ona ważny element dziedzictwa kulturowego regionu.

Obiekt jest przykładem architektury willowej z końca XIX wieku, łączącej w sobie elementy różnych stylów. Jej egzotyczny charakter, nawiązujący do architektury krymskiej, wyróżnia ją na tle innych zabytków Mazowsza.

Podsumowanie

Willa „Radogoszcz” to niezwykły świadek historii Grodziska Mazowieckiego, który mimo burzliwych losów i licznych przekształceń, zachował swój unikatowy charakter. Jej egzotyczna architektura, nawiązująca do krymskich rezydencji wypoczynkowych, stanowi fascynujący kontrast dla otaczającego ją nowoczesnego blokowiska. Obiekt, który przez lata pełnił różnorodne funkcje – od letniej rezydencji carskiego urzędnika, przez siedzibę artystów i szkołę muzyczną, aż po współczesne centrum kultury – jest doskonałym przykładem adaptacji zabytkowego budynku do zmieniających się potrzeb społeczności. Trwająca obecnie rewitalizacja willi zapewni jej dalsze funkcjonowanie jako ważnego ośrodka kulturalnego miasta, umożliwiając kolejnym pokoleniom poznawanie fascynującej historii tego miejsca i regionu.