Dwór w Kaskach

Dwór w Kaskach to jeden z tych ukrytych skarbów Mazowsza, który mimo upływu lat wciąż zachwyca swoją klasycystyczną architekturą i bogatą historią. Położony między Teresinem a Szymanowem, w gminie Baranów powiatu grodziskiego, stanowi doskonały przykład polskiej architektury dworskiej przełomu XVIII i XIX wieku. Choć dziś nieco zapomniany i podupadły, wciąż kryje w sobie niezwykłe tajemnice i rozwiązania architektoniczne, które czynią go wyjątkowym na skalę całego Mazowsza. Podczas mojej ostatniej wyprawy szlakiem podgrodziskich dworów, obiekt ten szczególnie przykuł moją uwagę swoją nietypową konstrukcją i fascynującą historią związaną z wybitnymi postaciami polskiej kultury.

Historia dworu

Historia Kask sięga odległych czasów. Przez stulecia majątek ten obejmował rozległe tereny – nie tylko samą wieś Kaski, ale również okoliczne przyległości, w tym młyn o intrygującej nazwie Ogigiel, pochodzącej od nazwiska młynarza. W XVI wieku, za czasów Zborowskich, drewniany dwór w Kaskach gościł magnatów obradujących nad wyborem króla po śmierci Zygmunta Augusta, co świadczy o wysokiej randze tej miejscowości.

Wiek XVII i XVIII to okres, gdy Kaski znajdowały się w rękach rodziny Szymanowskich. W drewnianym jeszcze dworze przyszedł na świat Józef Maciej Szymanowski herbu Jezierza (1748-1801) – wybitny intelektualista okresu Oświecenia, uczestnik słynnych „obiadów czwartkowych” u króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Ten wszechstronnie uzdolniony poeta pozostawił po sobie ciekawą korespondencję z bratową, Anielą ze Świdzińskich Szymanowską z Izdebna, która stanowi cenne źródło wiedzy o życiu okolicznej szlachty.

Około 1800 roku w miejsce drewnianej konstrukcji powstał murowany dwór, który przetrwał do naszych czasów. Nie jest jednak jasne, który z właścicieli zlecił jego budowę ani kto był architektem tego wyjątkowego obiektu. W XIX wieku właściciele Kask zmieniali się dość często. Przez kilka lat dwór znajdował się w rękach rodziny Bacciarellich – potomków Marcello Bacciarellego, nadwornego malarza i przyjaciela ostatniego króla Polski. Na miejscowym cmentarzu można odnaleźć groby przedstawicieli tej rodziny.

Po II wojnie światowej budynek pełnił funkcję szkoły. W latach 60-tych mieściła się w nim wiejska klubokawiarnia, gdzie organizowano popularne w okolicy wieczorki taneczne. W latach 90-tych dwór przeszedł w ręce prywatne, jednak jego stan stopniowo się pogarszał. Kilka lat temu doszło do pożaru dachu, co znacząco wpłynęło na wygląd i proporcje budynku.

Architektura i unikalne cechy

Dwór w Kaskach to parterowa klasycystyczna siedziba ziemiańska wzniesiona z cegły na planie prostokąta. Mimo obecnego stanu, który może rozczarować przypadkowego turystę, budynek posiada wyjątkowe cechy architektoniczne, które czynią go niezwykle interesującym zabytkiem.

Nietypowy rzut i owalny salon

Jedną z najbardziej charakterystycznych cech dworu jest jego nietypowy rzut. Pomieszczenia na osi wejścia – sień i salon – mają kształt owalny. W rezultacie na elewacji ogrodowej widoczny jest półkolisty ryzalit. To rozwiązanie jest unikalne na Mazowszu, jeśli chodzi o dwory ziemiańskie. Owalne salony czy sienie były raczej cechą pałaców, a nie parterowych dworów. Podobne rozwiązanie można znaleźć w barokowym dworze w Koszutach w Wielkopolsce, gdzie owalny salon robi niezwykłe wrażenie samym swoim kształtem.

Toskańskie kolumny

Drugą wyjątkową cechą dworu są jego kolumny. Elewacja frontowa ozdobiona jest trójkątnym szczytem, podpartym dwiema parami kolumn w stylu toskańskim. Co niezwykłe, kolumny te zostały powtórzone w czterech narożnikach dworu – rozwiązanie, którego próżno szukać w innych obiektach tego typu. Nieznany architekt wykazał się tu niezwykłą oryginalnością, a jednocześnie doskonałym wyczuciem harmonii i piękna.

Budynek pierwotnie posiadał czterospadowy dach kryty gontem, który był wyokrąglony nad ryzalitem ogrodowym. Niestety, po pożarze dachu budynek stracił swoje proporcje i obecnie przypomina bardziej pudełko niż elegancką siedzibę ziemiańską.

Otoczenie dworu

Dwór w Kaskach położony jest malowniczo na pagórku nad rzeczką Pisią. Niestety, nie zachował się otaczający go niegdyś starodrzew typowy dla parków dworskich – został on najprawdopodobniej wycięty. Brak typowego dla dworów otoczenia parkowego zubaża nieco wrażenia estetyczne, jednak sama lokalizacja obiektu wciąż pozwala docenić urok tego miejsca i zrozumieć, dlaczego wybrano je na siedzibę ziemiańską.

Ciekawostki historyczne

W 1775 roku w Kaskach dokonano nietypowego odkrycia archeologicznego – wykopano monety angielskie pochodzące z XI wieku. Ten fakt świadczy o długiej i bogatej historii tego miejsca, które mogło być ważnym punktem na dawnych szlakach handlowych.

Warto również wspomnieć, że ostatnim właścicielem Kask był Franciszek Szymański, któremu – co niezwykłe w kontekście powojennej reformy rolnej – dane było umrzeć w swoich dobrach w 1946 roku. Jego grób można odnaleźć na miejscowym cmentarzu.

Informacje dla odwiedzających: Dwór w Kaskach znajduje się obecnie w rękach prywatnych i nie jest udostępniony do zwiedzania. Można go jednak obejrzeć z zewnątrz, podziwiając jego unikatową architekturę. Najlepiej dotrzeć tam samochodem – miejscowość Kaski położona jest przy drodze łączącej Teresin z Szymanowem w gminie Baranów. Najbliższa stacja kolejowa znajduje się w Teresinie (około 5 km). Warto połączyć wizytę w Kaskach ze zwiedzaniem innych atrakcji powiatu grodziskiego, takich jak dwór w Bożej Woli czy zabytki Podkowy Leśnej. Dla miłośników architektury dworskiej organizowane są okazjonalnie wykłady i prezentacje poświęcone dworom podgrodziskim, w tym dworowi w Kaskach – warto śledzić informacje na stronach powiatu grodziskiego i gminy Baranów.

Stan obecny i przyszłość

Obecny stan dworu w Kaskach może budzić niepokój miłośników zabytków. Budynek, choć zabezpieczony, jest opuszczony i pozbawiony dachu po pożarze. Jego klasycystyczna bryła straciła swoje proporcje, a brak odpowiedniej opieki powoduje postępującą degradację tego cennego obiektu. Pozostaje mieć nadzieję, że w przyszłości znajdą się środki i możliwości na jego renowację, która przywróciłaby mu dawny blask i pozwoliła w pełni docenić jego unikalne walory architektoniczne.

Podsumowanie

Dwór w Kaskach to fascynujący przykład klasycystycznej architektury dworskiej, który mimo upływu lat i niekorzystnych okoliczności wciąż zachwyca swoją oryginalnością. Jego nietypowe rozwiązania architektoniczne – owalny salon i narożne kolumny – czynią go wyjątkowym na skalę całego Mazowsza. Związany z wybitnymi postaciami polskiej kultury, takimi jak Józef Szymanowski czy rodzina Bacciarellich, stanowi ważny element dziedzictwa kulturowego regionu. Choć obecnie podupadły i niedostępny dla zwiedzających, wciąż przyciąga uwagę miłośników historii i architektury, którzy potrafią dostrzec jego wyjątkową wartość. Miejmy nadzieję, że przyszłość przyniesie pozytywne zmiany dla tego zapomnianego skarbu Mazowsza, pozwalając kolejnym pokoleniom podziwiać jego piękno i poznawać fascynującą historię.