Kaplica pw. Świętego Krzyża

Grodzisk Mazowiecki to miasto pełne historycznych perełek, które często pozostają w cieniu większych atrakcji turystycznych regionu. Jednym z takich skarbów jest niepozorna, ale niezwykle urokliwa Kaplica pw. Świętego Krzyża. Ta barokowa budowla, choć niewielka, kryje w sobie fascynującą historię sięgającą początków XVIII wieku. Stanowi ona nie tylko świadectwo religijności dawnych mieszkańców, ale również przypomina o trudnych czasach, gdy epidemie dziesiątkowały populację miasta. Podczas mojej ostatniej wizyty w Grodzisku Mazowieckim miałem okazję dokładnie poznać ten zabytek, który mimo swoich niewielkich rozmiarów, zrobił na mnie ogromne wrażenie swoją historią i architekturą.

Historia kaplicy

Kaplica pw. Świętego Krzyża została zbudowana w 1713 roku z inicjatywy ówczesnego proboszcza Franciszka Rogowskiego. Powstała jako wotum dziękczynne po ustąpieniu epidemii cholery, która w latach 1708-1711 dziesiątkowała mieszkańców Grodziska Mazowieckiego i okolic. Była to jedna z najcięższych epidemii, jakie nawiedziły te tereny, a jej skutkiem, obok klęski głodu, było znaczne zmniejszenie liczby mieszkańców miasta.

Początkowo kaplica znajdowała się w innym miejscu – na skrzyżowaniu obecnych ulic Kościuszki i Sienkiewicza. Przez wieki pełniła funkcję kaplicy przedpogrzebowej, służąc mieszkańcom miasta w trudnych chwilach żałoby. W 1776 roku budynek przeszedł przebudowę, a kolejną renowację przeprowadzono w 1839 roku.

Ważnym momentem w historii kaplicy był listopad 1995 roku, kiedy to cały obiekt został przeniesiony na obecne miejsce – plac Króla Zygmunta Starego, w bezpośrednim sąsiedztwie kościoła św. Anny. W miejscu pierwotnej lokalizacji kaplicy wmurowano w chodnik tablicę pamiątkową, która przypomina o historycznym położeniu tego zabytku.

Architektura i wygląd

Kaplica pw. Świętego Krzyża to klasyczny przykład barokowej architektury sakralnej w mniejszej skali. Budynek ma prostokątny kształt i został wzniesiony z cegły. Front kaplicy zdobią dwa prostokątne filary, które nadają jej charakterystyczny wygląd. Całość jest otynkowana, a w narożach znajdują się uproszczone pilastry, które dodają bryle lekkości i elegancji.

Dach kaplicy jest czterospadowy, pierwotnie pokryty dachówką, choć obecnie zastąpiono ją blachą. Zwieńczeniem dachu jest sygnaturka – mała wieżyczka, która dodaje całej konstrukcji finezji i podkreśla jej sakralny charakter[4]. Kaplica emanuje klasycznymi proporcjami i powagą, idealnie komponując się z otoczeniem pobliskiego kościoła św. Anny.

Stojąc przed kaplicą, trudno uwierzyć, że ten przyciągający wzrok, emanujący spokojem przybytek kryje tak burzliwą przeszłość. Jego klasyczna forma i proporcje sprawiają wrażenie, jakby stał w tym miejscu od zawsze, choć w rzeczywistości jego historia jest znacznie bardziej złożona.

Znaczenie historyczne i kulturowe

Kaplica pw. Świętego Krzyża stanowi ważny element dziedzictwa kulturowego Grodziska Mazowieckiego. W 1962 roku obiekt został wpisany do rejestru zabytków, co podkreśla jego wartość historyczną i architektoniczną. Jest ona nie tylko świadectwem religijności dawnych mieszkańców, ale również przypomina o trudnych czasach epidemii, które nawiedzały miasto.

Jako wotum dziękczynne za ustanie zarazy, kaplica symbolizuje nadzieję i wiarę w trudnych czasach. Przez stulecia służyła mieszkańcom jako kaplica przedpogrzebowa, stanowiąc ważny element w obrzędach związanych z żałobą i pochówkiem. Dziś, choć nie pełni już tej funkcji, pozostaje ważnym świadkiem historii miasta.

Usytuowanie kaplicy na dawnej granicy miasta również ma symboliczne znaczenie – wyznaczała ona niegdyś kraniec miejskiej zabudowy, pełniąc funkcję swoistego strażnika. Dziś, po przeniesieniu w pobliże kościoła parafialnego, stanowi integralną część kompleksu sakralnego w centrum Grodziska.

Kaplica na tle historii miasta

Historia kaplicy jest nierozerwalnie związana z dziejami samego Grodziska Mazowieckiego. Miasto, które otrzymało prawa miejskie w 1522 roku, ma bogatą historię sięgającą epoki brązu. Kaplica pw. Świętego Krzyża powstała w okresie, gdy Grodzisk rozwijał się jako lokalny ośrodek handlu i rzemiosła.

Warto pamiętać, że kaplica jest młodsza od pobliskiego kościoła św. Anny, który został ufundowany przez kasztelana rawskiego Wojciecha Mokronoskiego w 1687 roku. Oba te obiekty stanowią świadectwo religijności dawnych mieszkańców i są ważnymi punktami na historycznej mapie miasta.

Zwiedzanie kaplicy

Kaplica pw. Świętego Krzyża znajduje się przy Placu Króla Zygmunta Starego 2A w Grodzisku Mazowieckim, w bezpośrednim sąsiedztwie kościoła św. Anny. Miejsce to jest łatwo dostępne z centrum miasta, około 15 minut spacerem od dworca PKP. Kaplica znajduje się na trasie niebieskiego szlaku turystycznego PTTK, który przebiega przez dworzec kolejowy przy ul. 1 Maja 4.
Zwiedzanie kaplicy jest możliwe w godzinach otwarcia kościoła św. Anny, zazwyczaj między 8:00 a 18:00. Wstęp jest bezpłatny, choć warto pamiętać, że jest to obiekt sakralny, więc należy zachować odpowiedni szacunek i ciszę podczas zwiedzania.

Najlepszą porą na odwiedzenie kaplicy są godziny poranne lub popołudniowe, gdy światło słoneczne najpiękniej wydobywa detale architektoniczne budowli. Warto zarezerwować około 30 minut na dokładne obejrzenie kaplicy i jej otoczenia.

Okoliczne atrakcje

Będąc w okolicy kaplicy pw. Świętego Krzyża, warto również odwiedzić inne interesujące miejsca w Grodzisku Mazowieckim. Najważniejszym z nich jest sąsiadujący kościół parafialny pw. św. Anny, ufundowany w 1687 roku. Ta murowana świątynia, wybudowana w stylu eklektycznym, posiada cenne wyposażenie renesansowe i barokowe.

Niedaleko znajduje się również Dwór Skarbków przy ul. Parkowej 1, wybudowany w II połowie XVIII wieku w stylu barokowo-klasycystycznym. Ta rodowa siedziba kolejnych właścicieli Grodziska kryje we wnętrzu unikalne polichromie autorstwa Jana Bogumiła Plerscha z 1782 roku. Obecnie dwór pełni funkcję siedziby Państwowej Szkoły Muzycznej im. Tadeusza Bairda.

Miłośnicy spacerów mogą udać się do pobliskiego Parku Miejskiego lub nad Stawy Goliana, które są pozostałością dawnego założenia parkowego. Cały obszar centrum Grodziska Mazowieckiego, z jego zabytkowymi budynkami i urokliwymi uliczkami, stanowi doskonałe miejsce na spokojny, kontemplacyjny spacer.

Szlak turystyczny

Kaplica pw. Świętego Krzyża znajduje się na trasie niebieskiego szlaku turystycznego PTTK, który łączy Radziejowice z Głoskowem. Całkowita długość szlaku wynosi 68 km, a oprócz kaplicy i innych zabytków Grodziska Mazowieckiego, na jego trasie znajdują się również inne ciekawe obiekty. Jest to doskonała propozycja dla osób, które lubią łączyć aktywny wypoczynek z poznawaniem historii i kultury regionu.

Podsumowanie

Kaplica pw. Świętego Krzyża w Grodzisku Mazowieckim to niezwykły zabytek, który mimo swoich niewielkich rozmiarów, kryje w sobie fascynującą historię i piękną architekturę. Jako wotum dziękczynne za ustanie epidemii cholery, przypomina o trudnych czasach, ale również o nadziei i wierze, które pomagały mieszkańcom przetrwać najcięższe próby. Jej przeniesienie z pierwotnej lokalizacji na obecne miejsce przy kościele św. Anny pokazuje, jak ważna jest dla lokalnej społeczności, która zadbała o zachowanie tego cennego zabytku dla przyszłych pokoleń. Odwiedzając Grodzisk Mazowiecki, warto poświęcić chwilę na kontemplację tej niepozornej, ale pełnej uroku kaplicy, która stanowi żywe świadectwo historii miasta i jego mieszkańców. W otoczeniu innych zabytków i atrakcji turystycznych regionu, kaplica pw. Świętego Krzyża jawi się jako skromny, ale niezwykle ważny element mozaiki kulturowego dziedzictwa Mazowsza.